Behruz Çinici

Türkiye’nin en tanınmış mimarlarından biri olan 2004 yılı Sinan Büyük Ödülü sahibi Behruz Çinici’yi 18 Ekim’de kaybettik.

Behruz Çinici

Uygulanmış projeleri ve aldığı ödüllerle mimarlık alanında önemli bir yeri olan Çinici aramızdan ayrılırken ülke mimarlığına çok sayıda örnek bıraktı ve mimarlığı ile bir döneme damgasını vurdu.

BEHRUZ ÇİNİCİ KİMDİR?

Behruz Çinici. 1932’de İstanbul’da Kadıköy’de, bugün Hasanpaşa olarak adlandırılan Gazhane semtinde doğdu. 1949 yılında Vefa Lisesi’nden sonra İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’ne girdi. 1954 yılında mezun olduktan sonra İTÜ Mimarlık Fakültesi Şehircilik kürsüsünde asistan olarak çalışmaya başladı. Maçka Teknik Okulu’nda yapı dersleri verdi. İTÜ’deki akademik görevleri 1962 yılına kadar sürdü. Bu süreçte ulusal ve uluslararası pek çok proje yarışmalarına katıldı, çeşitli dereceler aldı.

Artur Tatil Köyü

1961 yılında,eşi Altuğ Çinici ile birlikte ODTÜ Kampüsü yarışmasını kazanarak uygulamaları için atölyelerini Ankara’da kurdular. ODTÜ proje çalışmalarını mesleki denetimiyle birlikte 18 yıl boyunca sürdürdüler.

TBMM Halkla İlişkiler, Milletvekilleri Sitesi, TBMM Camisi ve Kitaplık kompleksini planladı. uygulamalarını yönetti. 1981 yılında Fransız Mimarlar Odası tarafından “Sir Robert Matthew” Ödülü’ne, aynı yıl ODTÜ tarafından “Pritzker” ve ülke içinde ise “Atatürk” ödüllerine aday gösterildi.

1993 yılında TC Başbakan Şehircilik Mimarlık Başdanışmanlığı’na atandı. Devlet tarafından Büyükelçilik ünvanı verildi. Resmi görev süresi Edirne, Isparta, İzmir, Şanlıurfa’dan Kazakistan’a kadar çeşitli planlama ve restorasyon çalışmaları yaptı. Bu çalışmalar Türk-Kazak Üniversitesi ve İzmir Y.Teknoloji Enstitüsü planlamalarındaki müşavirlik görevleri ile birlikte dört yıl sürmüştür.

1984 yılında Simavi Ödülü’nü, 1986 yılında TC İş Bankası Kent ve Mimarlık Ödülü’nü, 1991 yılında Türkiye Prefabrik Birliği Ödülü’nü, 1995 yılında TBMM Camisi ile Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü, oğlu Can Çinici ile birlikte aldı. 2004 de ise Sinan Büyük ödülüne layık görüldü.

ODTÜ Fen-Edebiyat Fakültesi

ODTÜ İdari İlimler Fakültesi

ODTÜ Kafeterya

ODTÜ Kafeterya

ODTÜ Mimarlık Fakültesi

ODTÜ Mimarlık Fakültesi

ODTÜ Mimarlık Fakültesi

ODTÜ Mimarlık Fakültesi

ODTÜ Rektörlük Binası

ODTÜ Rektörlük Binası

ODTÜ Spor Salonu

ODTÜ Spor Salonu

 
Tasarım Yaklaşımı

Çinici Mimarlık Atölyesi kendi dijital ortamlarından mimarlık anlayışlarını şöyle tarif ediyorlar: Hızla modernleşen ve değişen bir ülkede piyasa taleplerine uyum gösterip cevap verebilen, mimari tasarımı daima kentsel bir bütünlük içinde ele alan, kent ve çevre sorunlarına duyarlı, inşaat ve uygulama denetimini mimari tasarımın ayrılmaz bir parçası ve devamı olarak hedefleyen bir mimari….

Çinici Mimarlık Firma Tarihi

Yine Çinici Mimarlık sitesinde firmalaşma serüveni şu şekilde sunuluyor:

1963 yılında Orta Doğu Teknik Üniversitesi Kampüs projesi ve uygulamasını gerçekleştirmek üzere Altuğ ve Behruz Çinici tarafından Ankara’da kurulmuştur. Bu tarihten itibaren firma, eğitim ve üniversite yapıları başta olmak üzere, konuttan çeşitli devlet yapılarına kadar uzanan çok geniş bir alanda faaliyet göstererek, proje ve uygulama faaliyetlerinin yanı sıra bazı yapı tekniklerinin türkiye’deki uygulamalarına öncülük etmiş (çıplak-beton ve prefabrik beton panel uygulamaları gibi), yarışma projeleri ve araştırma çalışmaları gerçekleştirmiştir.

Son 35 yılın Türkiye Mimarlığında çok önemli bir Ver edinmiş olan çinici mimarlık ofisi, ulusal ve uluslararası alanlarda önemli ödüllerin sahibidir; Bunlar arasında 1985 Simavi vakfı ve 1986 İş Bankası ödüllerini, 1994 – 4. Ulusal Mimarlık Ödülünü ve TBMM Camii proje ve inşaatı dolayısıyla verilen 1995 Ağa Han ödülünü saymak mümkündür. Proje yönetimine Can Çinici’nin katılmasıyla birlikte İstanbul’da faaliyet gösteren firma son 10 yılda özellikle ‘konut’ ve ‘yat limanı’ projeleri konularında özelleşmiştir.

TBMM Cami

TBMM Cami

TBMM Cami

TBMM Cami içi

TBMM Cami

TBMM Cami

TBMM Cami plan ve kesitler

Çinici’nin mimarlık pratiği

Zanaatkar bir ailede doğan ve uzun yıllar Fatih’te ahşap bir evde yaşayan Çinici, inşa etme tutkusuyla 1949’da İTÜ’de henüz yeni kurulmuş olan Mimarlık Fakültesi’ne kaydolur. Çinici, Ankara’da bakanlık binaları ve TBMM binası dahil olmak üzere birçok yapı inşa etmiş olan Avusturyalı mimar Clemens Holzmeister, Paul Bonatz gibi önemli mimarların ve Mustafa İnan’ın hocalık yaptığı Taşkışla’yı “mimar olarak doğduğu yer” olarak tarif etmiştir.

Çinici, 1954’te Cağaloğlu’ndaki İstanbul Belediyesi’nde kent planlama atölyesinde çalışmaya başladı. 1958’de Ankara’daki DSİ binasını tasarladı; 1958-59’da Eminönü Çarşısı yarışmasını kazandı. Taksim civarında bir pansiyon-büro’da beraber yaşayıp mimarlık yarışmalarına projeler üreten Çinici ve AKM’nin mimarı Hayati Tabanlıoğlu gibi bazı arkadaşları, Türkiye’nin ilk üniversite kampüsü olan Erzurum Üniversitesi kampüsünü 1959’da tasarlayıp uygulattılar.

Soyak Göztepe konutları

Soyak Göztepe konutları

Çinici’nin kendi deyimiyle ilk on yılını oluşturan 1960’lı yıllar “bugün 30.000’e yaklaşan nüfusuyla bir üniversite kenti olan ODTÜ’yü” yaratmakla geçti. Çinici, göçler ve beraberinde gecekondulaşmanın ülkeyi sardığı 1954-60 arası dönemi, “ülkedeki tarihi, kültürel ve doğal değerler ile kentlerin geleceği için endişelerinin başladığı yıllar” olarak tanımladı. 1958’de Devlet Su İşleri’nin Ankara’daki binasını tasarladı ve uyguladı.

DSİ Bölge Müdürlüğü, Enver Tokay-Behruz Çinici -Teoman Doruk

Mimarlık mesleğinin ikinci on yılında projelendirdiği ve uygulamasını yaptığı Bodrum, Artur, Güllük ve benzeri tatil köyü tasarımları, ilk on yılındaki çalışmalarının deneme ve gelişme aşamasını oluşturdu. Üçüncü on yıllık devresini oluşturan 70’li yıllardaki pratiğini ise “toplumla bütünleşen halk mimarlığı” olarak tarifleyen Çinici, Çorum gibi bazı Orta Anadolu kentlerinde “insan hareketlerini planlama” çalışmalarının ürünü olarak toplu konutlar tasarladı ve uygulattı. Çorum’daki 3000 konutluk “Binevler” projesi bekarlar ve çocuksuz aileler için özel tasarlanmış birimleriyle bu dönemin önemli bir örneğini teşkil ediyor. Çinici’nin dördüncü on yıllık dönemi olarak tanımladığı 80’li yıllarda ise, TBMM Halkla İlişkiler Binası, TBMM Camisi gibi yapılar TBMM kampüsü için tasarlanmış ve uygulanmıştır.

Behruz Çinici, oğlu Can Çinici ile beraber TBMM kampüsü için tasarladığı ve milletvekilleriyle uzun tartışmalar sonrasında “laik-demokratik bir toplumda fanatizme karşı bir savaşımın dini mimarlığa yansımasının eseri olarak, minare yerine kavak yerleştirebilmeyi başardığı” minaresiz cami projesi ile 1995’te Ağa Han Mimarlık Ödülü’nü aldı. Birkaç yıl önce yıkılıp yerine Park Oran’ın inşa edildiği TBMM Lojmanları ise, gene Çinici tarafından tasarlanmış ve uygulanmış bir projeydi.

Çinici’nin “keyif haritası”: ODTÜ deneyimi

Eymir Gölü’nü içine alan 4200 hektarlık bir alanda, o sıralarda TBMM’nin arkasındaki garaj ve barakalarda 500 öğrencili küçük bir eğitim kurumu olarak faaliyet gösteren ODTÜ için bir üniversite kampüsü tasarlanması amacıyla 1961’de açılan yarışmada 29 yaşındaki Behruz Çinici, öğrencisi ve eşi Altuğ Çinici ile beraber birinci oldu. 8 yıl boyunca üniversite yapılarının inşası için Ankara ve İstanbul arasında trenle mekik dokuyan Çiniciler, kampüsün inşası için aktarılan ödeneğin Demokrat Parti iktidarının siyasi gelgitleri sonucu kesilmesi tehditlerine karşın, fakülte binaları, yurtlar, rektörlük binası, kütüphane, kafeterya gibi yapıları ile kampüsün altyapı donanımı ve ülkedeki ilk ciddi peyzaj çalışmasını sistemli ve birbiriyle ilişkili bir biçimde üretmişler, Türkiye’de modern mimarlığın önemli deneylerinden biri olan ODTÜ’yü yapılaştırmışlardır.

Diyarbakır Üniversitesi Planlama

 
Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nın o zamanki mevzuatına göre statik, tesisat ve mimarlık ürünleri ayrı süreçlerde geliştirilirken, ODTÜ için Çinici öncülüğüyle geliştirilen şartnamelerle, mimarlık ve mühendislik disiplinlerinin birlikte bir ürün çıkarması gerektiği vurgulandı. ODTÜ deneyimi ayrıca, Türkiye’de yapı tekniklerinin, malzeme bilgisinin geliştirilmesi için önemli bir araç oldu. Pleksiglas, polyester, yapay taş döşeme, beyaz çimento gibi malzemelerin ilk defa uygulandığı alanlardan biri olan ODTÜ’de, mimarlığın estetiği endüstriyel bağlamına oturtularak üretildi.

Çinici, modern mimarlıkta “süs”ten ziyade “işlev”i vurgulayan, sadeliği ve rasyonaliteyi yansıtan, betonun sıvasız halde bırakıldığı “brüt beton”u ODTÜ yapılarında karakteristik olarak uyguladı. Kampüsteki yapıları bir yaya yolu (alle) ile birbirine bağlayarak, üniversite mekanında bir omurga üzerinde kamusal bir deneyimi hedefledi. Bugün ODTÜ’de öğrencilerin gündelik hayatlarını geçirdikleri, eylemlerin yapıldığı, öğrenci toplulukları ve örgütlerinin çalışma alanı olan alle, üniversite yaşamının merkezinde durmakta.

Mimarlık tarihçisi Prof. Dr. Uğur Tanyeli’ye göre ODTÜ, 1960’lı yılların bir mimarlık laboratuarı. 60’lı yılların Türkiye’sinde, “soliste bölüm sonunda tüm becerisini göstermek için bırakılan kadans payı kadar bir mimari özgürlüğün var olduğunu” söyleyen Tanyeli, Çinici’nin “bir keyif haritası” olarak tariflediği, o yılların teknik olanaklarını, işçilik düzeyini, malzeme sınırlarını zorlayan ODTÜ inşası deneyiminin Türkiye’de mimarlık pratiğinin sınırlarını yukarı çektiğini ifade ediyor.

Mimarlık mesleğinde ahlak arayışı

1960-71 arası dönemde ODTÜ’yü vücuda getiren Behruz-Altuğ Çinici ikilisi, o yıllarda bir ilke imza atarak Türkiye’de mimarlık mesleki pratiğini değerlendirdikleri ve eleştirdikleri bir yayın çıkarmışlardı. Yayında, Türkiye’de mimari ürünlerin gerçekleştirilmesinde karşılaşılan bürokratik, siyasi ve ekonomik engellere dikkat çeken Çiniciler, yapı endüstrisinin mevcut durumunu, sosyal, kültürel ve ekonomik yapıyı, mal sahibi, yatırım ve ihale üzerinde belirleyici sistem ve faktörleri, meslek icrasının ahlaki sorunlarını tartışmışlardı. Yayınlarından bugüne geçen sürede yapı üretimi sürecini belirleyen ekonomik, siyasi ve bürokratik aksaklıklarda bir değişme olmadığını şu sözlerle anlatır Çinici: “Bir yanda, gittikçe aşağı çekilmeye çalışılan toplumsal kültür, yasal ve yönetsel çevrelerin kısırlığı içinde yönetici ve işverenler, insan ilişkileri, mimar ile eseri arasında uçurumlar açabilen davranışlar, doğanın ve rantların çıkar çevrelerince yağmalanması karşısında suskun ve ufuksuz siyasal yapı. Ve çaresizlik içinde bürokrasi.”

Mercan Platin Konutları

Mercan Platin Konutları plan ve kesitleri

Behruz Çinici, bu koşullar altında mimarların, “zaman zaman suçlanabilen, hür olmayan, bağımlı bir sanatın emekçileri” olduklarını ifade etmiştir.

Çinici mimarlığı ve siyasi iktidarlar

Mimari üretkenliği ile Türkiye’de önemli yapılara imza atmış olan Behruz Çinici, Çinici ailesinin dostu Prof. Dr. Süha Özkan’ın ifadesiyle “devlet mimarı” tanımlamasına en çok yaklaşmış kişi. Birçok kamu yapısını masrafları karşılığı “devlet hizmeti” olarak tasarlamış ve uygulamış; mimarlığı “ticaret amacıyla yapmadığını” dile getirmiş ve “politika dışı özerk” bir yaşam biçimi haline getirmeyi amaçlamış olan Çinici için Uğur Tanyeli, Çinici’nin mimarlığı bir “gönül adamı” olarak sevdiğini ifade ediyor.

TBMM Halkla İlişkiler Binası

Ancak Demokrat Parti iktidarından başlamak üzere, siyasi iktidarlarla iyi ilişkiler içinde bulunmuş olan Çinici, ODTÜ inşa edilirken su müteahhitliğini üstlenmiş işadamı olan Süleyman Demirel’le yakın ilişkisini, Demirel’in başbakan ve cumhurbaşkanı olduğu dönemlerde de sürdürmüştür. Ayrıca Cento davetlisi olarak İran’a giderek Tahran Üniversitesi’nde konferanslar veren Çinici, ODTÜ’nün inşası sırasında Cemal Gürsel, Cahit Karakaş, Erdal İnönü gibi isimlerle de ilişkiler kurmuştur. Prof. Dr. Özkan, Behruz Çinici’nin iktidarlarla “işi gereği” yakın ilişkiler kurmuş olmasına rağmen, herhangi bir iktidarın doğrudan yandaşlığını yapmamış olduğunu iddia ediyor.

Mimar Kemalettin mezarı

Behruz Çinici mimarlık pratiğinin yanı sıra, 1954-62 yılları arasında İTÜ Mimarlık Fakültesi’nde Şehircilik Kürsüsü’nde asistanlık, 1963-64’te Ankara Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi’nde ve 1993-95 yılları arasında da Eskişehir Anadolu Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nde hocalık yapmıştır.

Kaynaklar:
-Çinici Mimarlık web sitesi
-Improvisotion-Mimarlıkta Doğaçlama ve Behruz Çinici, editör: Uğur Tanyeli- Boyut Yayınları- İstanbul, 1999
-Sol Haber