|
17 Şubat 2018 |
Mülkiyet, Finans Ve Mimarlık: Osmanlı Bankası Şube Binaları
LORANS TANATAR BARUH
Bu yazı, bugün Garanti Bankası tarafından kullanılan Osmanlı Bankası şube binalarının yapım süreçlerine odaklanmaktadır. Güç ve prestij göstergesi olarak da değerlendirilebilecek şube binalarının yatırım kararları nasıl alınıyordu? İstanbul ile Anadolu şube yapıları arasında fark var mıydı? Devletin kısıtları, yerel ihtiyaçlar ve Paris ile Londra yönetiminin talepleri arasındaki güç dengelerini İstanbul’daki genel müdürlük nasıl yönetiyordu? Bu ve benzeri sorulara Osmanlı Bankasının tutanak, yazışma ve emlak dosyalarında yer alan kayıtlar ışığında cevap aranırken, şube binalarının kentle kurduğu ilişki de irdelenecektir.
Goad Sigorta Plam’nda Yenicami Şubesi, orijinal hali. Goad, İstanbul’un Sigorta Planı, cilt i, no: 6,1904.
IFEA ve SALT Araştırma, Haritalar.
Bank-ı Osmani-i Şahane 1863’te kurulduğunda, devraldığı Ottoman Bank’ın gayrimenkulü yoktu. Banka, Galata Kulesinden denize inen ana yol üzerinde, 18. yüzyılda inşa edilen Saint Pierre Han’daki odaları kiralamaya devam etti. Voyvoda Caddesi’ndeki etkileyici genel müdürlük binasıysa ancak 30 yıl sonra, bankanın 1889-1897 yıllarındaki genel müdürü Sir Edgar Vincent’ın girişimiyle yapılabildi. Genel müdür, Londra Komitesi’ne yazmış olduğu mektupta, bulundukları binanın şartlarından şikâyet ederken, bu durumun “kontrolü imkânsız kıldığım” ve “yayılan kötü kokulardan dolayı, personelinin yarısının nasıl tifüse yakalanmadığına şaştığını” ifade ediyordu.(1)Tütün Rejisi’nin satın aldığı arsaya ortak olan Bank-ı Osmani-i Şahane, Levanten mimar Alexandre Vallauri’nin (1850-1921) tasarımını yaptığı binayı 1892’de büyük bir törenle açtı.
Bankanın 1863 ile 1875 tarihli imtiyaz mukavelelerinde, tüm eyaletlerde yeni şubeler açabileceğine dair bir madde olmasına ve hatta İzmir, Trabzon, Beyrut ve Selanik’in açıkça belirtilmesine rağmen, İstanbul’da ikinci bir şubenin açılması öngörülmemişti. 1881’de Düyun-ı Umumiye’nin kurulmasının ardından, banka devlete avans veren bir kurum olmaktan çıkıp ticari bankacılığa ağırlık vermeye başladı. 1886’ya gelindiğindeyse Haliç’in diğer yakasında bir şube açma ihtiyacı doğdu. Galata ve diğer örneklerde olduğu gibi Yenicami şubesi de ilk açıldığında kiralık bir mekânda faaliyetlerini’ başlamış olmalıydı; çünkü banka ancak ekonomik bir gelişme gördüğünde ve açtığı şubenin piyasada bir yer edindiğine emin olduktan sonra şube binasına yatırım yapma kararı alıyordu. Örneğin, Yenicami şubesi ilerleyen süreçte kendi binasına sahip olsa da Pera şubesi önceleri Tiyatro Sokağı’nın köşesindeki Cité de Péra’da,(2), sonrasında ise İstiklal Caddesi’ndeki Polonya Sokağı’nın köşesinde yer alan ve bugün Beyoğlu Anadolu Lisesi olarak hizmet veren binada uzun yıllar kirada kaldı.(3) Nitekim, İstanbul’daki başka bir şubenin mukavelede yer almaması, Yenicami şube mülkünün banka adına kaydı esnasında sorun yaratacaktı.(4)
Pervititch Sigorta Plam’nda Yenicami Şubesi’nin, kuzey ve doğuya yapılan eklerden sonraki hali. Pervititch, Sigorta Planı: Eminönü.
Yeni Cami. Balıkpazarı, no: 75, 1934
IFEA ve SALT Araştırma, Haritalar.
IIALİÇ’İN DİĞER YAKASINDA YENİCAMİ ŞUBESİ
Eminönü’nde bugünkü Bankacılar Caddesi’nde inşa edilen Yenicami şube binası, genel müdürlük binası gibi, bankanın danışman mimarı Alexandre Vallauri tarafından tasarlanmıştı.(5) 1894 te satın alınan(6) ve Şeyh Mehmed Geylani’nin türbesinin olduğu taraftaki iki dükkân ve Yeni Cami avlusuna bakan dört mağazanın olduğu arsa üzerine inşa edildi. Yapım tarihi bilinmese de Haziran ı894’te bankanın sahip olduğu mülkler listesinde(7) arsanın veya binanın yer almamasından ve Haziran ı896’da hazırlanan bir envanterde ise adının geçmesinden(8) ötürü 1895 sonu veya 1896 başında tamamlandığı varsayılabilir. Genel müdürlük örneğinde olduğu gibi, bina kısa süre sonra yeterli gelmemeye başladığından, 1906’da mimar Marko Baruh’un(9) yaptığı yeni bir ekle Yeni Cami yönüne doğru genişletildi.
Yenicami Şubesi, 1934
SALT Araştırma, OBA, Gayrimenkuller.
Yeni Cami avlusuyla banka binası arasındaki Kırbacı Sokağı’na bakan ve 201 ila 230 metrekarelik bir alan oluşturan yeni arsaya 10.000 liralık değer biçilmekteydi.(10) Arsa satın alınarak 1905’te bankanın genel müdürü Jules Deffes adına tapuya kaydedildi. ı898’de Vallauri tarafından 19.000 lira değer biçilen şube binasına eklenen bölüm tüm masraflarıyla birlikte 8.600 lira tuttu.(11) Günümüzde ekle birlikte 499,50 metrekare alana sahip olan(12) üç katlı şube yapısındaki oryantalist detaylar eklektik veya neoklasik Osmanlı mimari üslubuna gönderme yapmaktadır.(13)
Yenicami Şubesi’nin iç mekânı, 1930.
SALT Araştırma, OBA, Gayrimenkuller.
Gerek bankanın genel müdürlüğü gerekse Yenicami şubesi, şehrin iş ve finans merkezinde bulunuyordu. Bu strateji bankanın açmış olduğu tüm şubeler için geçerliydi. Yenicami şubesinde olduğu gibi, şube tatmin edici bir kâr getiriyorsa ve iş hacminin büyüyeceği öngörülüyorsa, kira yerine kendi binasını inşa etme ayrıcalığına sahip olabiliyordu. Paris ve Londra’daki komitelere sunulan bina yatırımı önerileri, ancak dosyaların detaylı incelenmesi ve etraflıca tartışılmasından sonra onaylanıyordu.
KARADENİZ’E AÇILAN KAPI SAMSUN’DA EKLEKTİK BİR ŞUBE YAPISI
Samsun Şubesi,1930
SALT Araştırma, OBA, Gayrimenkuller
Bulgar komitacıların saldırısından sonra, 1904’te İtalyan mimar Vittalliano Posetti’nin (1838-1918)(14) tasarladığı Selanik şube binasının ardından, Samsun ve Beyrut’ta birer yeni şube binası yatırımı onaylanmıştı.(15)
Samsun, Reji Şirketi’nin önemli yatırımlarının olduğu, Avrupa ülkelerinin konsolosluk açtığı, çokkültürlü yapısıyla öne çıkan bir ticaret kentiydi. Paris Komitesi’ne gönderilen 10 Mayıs 1905 tarihli yazı, şubenin daha büyük bir çalışma alanına ihtiyaç duyduğunu belirtmekte ve yeni bir şube binasının inşası için onay istemekteydi. Mektup, şube alanının dar olması sebebiyle müşterilerin banka memurlarının odalarını işgal ettiklerinin ve bu durumun da işlemleri gerçekleştirmek için elverişsiz bir ortam yarattığının altını çiziyordu. Ayrıca, bankanın talep ettiği niteliklere uygun bir bina inşa edecek ve binayı uzun vadeli kiralayacak bir yatırımcı arayışının da sonuç vermediğini ekliyordu. Sonuçta banka kendi binasını inşa edebileceği bir arsa bakma kararı aldı; ancak arsa fiyatlarının yüksek olması, durumu güçleştiriyordu. Nihayetinde Kaleiçi’nde Liman Şirketi ne ait, makul fiyata bir arsa bulundu. Mimar mühendis Marko Baruh, 670 metrekarelik arsa dahil binanın inşa maliyetini 4.000 lira olarak öngörüyordu.(16)
Samsun Şubesi ve arka bahçesini gösterir plan tarihsiz.
Garanti Bankası Samsun Şubesi Dosyası
Her iki komitenin onayı telgrafla Mayıs 1905’te İstanbul’a ulaştı.(17) Kararda, hem Samsun hem de Beyrut şube binalarının yapımının mimar Baruh’a verildiği belirtiliyordu. 220 metrekaresi bahçe olarak kullanılan ve 450 metrekarelik taban alanına sahip Samsun şubesi(18) için nihai teklif arsa dahil 4.100 lira olarak revize edildi.(19) Sözleşme, Galata’daki Gümüşlü Han’da mukim Baruh ve Amar mimarlık ofisiyle(20) 8 Haziran’da imzalandı(21) . Sözleşmedeki iş tanımı yalnızca yapının inşasını değil, etrafında yer alacak duvarın yapımını ve rıhtım tarafındaki bahçe duvarının tamirini de içeriyordu. Mimar Baruh’un tüm seyahat masrafları ve %5 komisyonu da bu ücrete dahildi. Masraflar, şubenin iç dekorasyonu, ısıtma tesisatı, su boruları ve belediye vergisini ise kapsamıyordu. İnşaatın hemen başlaması, bodrum, zemin ve çatı katlarından oluşan yapının bir sene içinde tamamlanması öngörülüyordu.(22) Samsun şubesinin zamanında tamamlandığı, Hukuk İşleri’nin bir notunda belirtildiği üzere, tapusunun Temmuz 1906’da Osmanlı Bankası Genel Müdürü Jules Deffes adına çıkarılmasından anlaşılmaktadır.(23)
YOLLARIN KESİŞİM NOKTASINDA ESKİŞEHİR ŞUBESİ
İstanbul-Ankara-Konya yollarının kesişim noktasında bulunan Eskişehir’e Bağdat Demiryolu 1892’de gelmişti. 20. yüzyıl başında gelişen ekonomi ve artan nüfus, İstanbul’daki genel müdürlüğün dikkatini çekmiş ve Eskişehir’e şube açma yetisi talep edilmişti. Paris ve Londra komitelerinin onayı 11 Kasım 1903’te geldi.(24) Eskişehir şubesi, şehir merkezinde kiralanan bir mekânda 1904’te faaliyete geçti. Beş yıllık sözleşmeye göre yıllık kira ücreti 48 lira olarak belirlenmiş, müdüre tahsis edilen üst kat ise yılda 12 liraya tutulmuştu(25) Kısa sürede şubenin kullanım alanı yetersiz kalınca, yeni bir yer arayışına girildi; ancak, uzun süreli bir sözleşmeyle şube yapısının yapımını üstlenebilecek iki yatırımcı Raif Bey(26) ve Hacı Edhem Bey27 ile ayrı ayrı yapılan görüşmeler olumlu sonuç vermedi. Dolayısıyla İstanbul yönetimi bir arsa satın alarak kendi imkânlarıyla binayı inşa etme kararı aldı. Fakat 1.400 metrekarelik bir arsa için istenen 1.000 liralık ilk teklif onaylanmadı.(28) Sonrasında, şehir merkezinde yer alan 1.200 arşın veya 690 metrekarelik arsanın bina ve depolarının inşaatı için 600 liraya satın alınmasına karar verildi.(29) Banka bir ay sonra 52 lira daha ödeyerek arsanın alanını 1.312 arşına(30) yani 734 metrekareye(31) çıkardı.
Şube ve depoların yapımı için iki farklı mimar, Moro ve Karayannakis’ten proje istendi. Bankanın danışman mimarı Antoine Perpignani’nin (1843- 1910)(32) yaptığı değerlendirmenin ardından işin Karayannakis’e verilmesine karar verildi. Moro’nun 5.300 liralık projesine kıyasla Değirmenciyan ve Şürekası için tasarladığı binayı referans gösteren Karayannakis’in 3.433 liralık teklifi çok daha uygun bulunmuştu. 395 metrekare üzerine inşa edilen tek katlı şube yapısı ile ona bitişik yapılan depolar(33) Aralık 1909’da tamamlandı.(34) Ancak inşaat masrafları teklifte yer alan meblağı aşmış olmalı ki Karayannakis işin tamamlanmasından üç ay kadar sonra tazmin edilmeyi talep etti. Banka, yeni yapılan binalarda şubenin ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığının en az altı ayda anlaşılabileceğini söyleyerek bu isteği reddetti.(35)
AKDENİZ LİMAN KENTİ MERSİN’DE BİR KAGİR ŞUBE YAPISI VE İKİ DEPO
Cumhuriyet döneminde inşa edilen ilk yapı Mersin’dedir. Bunun nedeni Paris’e yazılan bir mektupta aktarılıyordu. Mersin şube müdürü, bulunduğu binanın kötü durumda olmasına ve ihtiyaçları artık karşılayamaz hale gelmesine rağmen yıllık kirada yüksek bir artış bekliyordu. Kentte şubenin kullanımına uygun hazır bir bina olmaması nedeniyle de şube ihtiyaçlarına uygun bir yapının yanı sıra, malların depolanabileceği alanların inşa edilmesini önerdi. Mektupta bu önerinin Mersin’in artan iş hacminin göz önünde tutularak yapıldığı da eklenmişti.(36)
Mersin, art bölgeye ı886’da açılan ve 1908’de Bağdat Demiryolunun bir parçası olan Adana-Mersin hattıyla bağlanıyordu. 20. yüzyıl başında kentin yeni ve dinamik bir ticaret merkezine dönüşmesiyle buraya yerleşen şirketlerin sayısında bir artış oldu.(37) Bank-ı Osmani-i Şahane de yükselen ekonominin finansal işlemlerinden pay alabilmek için 1892’de kentte bir şube açtı. Değişen düzenin ihtiyaçlarına cevap verecek yeni yapıların inşası kenti bu süreçte dönüştürdü.(38)
Eskişehir Şubesi,1930.
SALT Araştırma,OBA,Gayrimenkuller
Bank-ı Osmani-i Şahane de yükselen ekonominin finansal işlemlerinden pay alabilmek için 1892’de Mersin’de bir şube açtı. Değişen düzenin ihtiyaçlarına cevap verecek yeni yapıların inşası kenti bu süreçte dönüştürdü.
Yeni bir bina inşasına sıcak bakan İstanbul yönetimi, Paris Komitesi’nden olumlu cevap aldıktan sonra detaylı projeyi ıo Kasım 1925’te onaya gönderdi. 380 metrekarelik alanda inşa olunacak iki katlı bir binanın bütçesi 84.700 lira tutuyordu.(39) 2.000 metrekarelik arsa 7.000 liraya satın alınacaktı. Yazıda, metrekareye 3,5 lira ücretin çok iyi bir fiyat olduğu ve sahibinin civardaki diğer arsalarının fiyatını artırması beklentisinde olduğu için bu rakama razı geldiğinin bilgisi de veriliyordu. Ayrıca, söz konusu arsa belediyeye giden yol üzerinde, ticaret merkezinde, limana, tren istasyonuna ve hükümet konağına uzak olmayan bir konumdaydı.(40) Bir ay sonra gönderilen ve projenin detaylı planının iliştirildiği yazıda, şubenin yakınında başka bir inşaat yapılmasının önüne geçmek için arsayla aynı fiyata 600 metrekarelik bir alanın daha eklendiği belirtiliyordu. Paris’teki mimarlar projeyi detaylıca inceleyip 12 Mart 1926’da raporlarını yolladılar.(41) Ancak, 31 Mart 1926’da kira kontratı sona erecek şubenin bir an önce yeni binasına taşınabilmesi için acele eden İstanbul yönetimi cevap gelmeden işleri başlatmıştı. Rapor geldiğinde bu görüşleri dikkate almak için artık çok geçti.(42)
Bir müddet sonra, müdürlerin talepleri dikkate alınmak zorunda kalındı. Bankanın danışman mimarı Giulio Mongeri’nin (1873-1951) onayıyla, İstanbul yönetimi mimar müteahhit Orisdis Zaglioli’nin(43) önerilerini ve eklemelerini kabul etti.(44) Dairelerin genişlemesi, duvarla çevrilmesi, demir tırabzan ve kaldırımın yapımı, kuyunun kazılması, pompanın yerleştirilmesi ve çamaşırhane odasının yapımı 10.312 lira ek masrafı gerektirmişti.(45) Paris Komitesi müdür daireleri hakkındaki yorumların ancak inşaat iyice ilerledikten sonra iletilmesine dair şaşkınlığını iletti. Ayrıca balkondan alınacak bu alanın şubenin cephesini ve şube girişinin çatıdan aydınlatmasını etkilemeyeceğini umduğunu ekledi.(46) İstanbul’un cevabı, Mersin gibi sıcak bir şehirde personeline daha geniş bir yaşam alanı tanımak ve iyi şartlarda çalışma imkânını sağlamak için, bütçenin de çok yüksek olmadığı göz önüne alınarak bu değişiklerin onaylandığı oldu. Böylelikle oda sayısı müdür için dörtten beşe, müdür yardımcısı için ise üçten dörde yükseltildi. Ayrıca Mersin gibi sıcak ve nemli bir şehir için önem taşıyan, gündüz denizden gelen meltemi kışın da dağdan gelen esintiyi alacak bir havalandırma sistemi yerleştirildi.(47) Cephe ve ışıkla ilgili uyarılara cevaben de, Mongeri’nin her ikisinin de etkilenmeyeceği konusunda güvence verdiği Paris’e iletildi.(48) Ancak, binanın inşaatının tahmin edilenden uzun sürmesi nedeniyle şube bulunduğu mekânın kontratını İnşaat sonuçlanana kadar uzatmak zorunda kaldı.(49) Şubenin yeni binaya geçişinin 1927’nin ilk yarısında olduğu anlaşılmaktadır. Haziran 1927’de müdürlerin dairelerindeki banyolara yerleştirmek üzere küvetler gönderildi.(50) Kasım ayında ise, şubenin İstanbul yönetimine göndermiş olduğu, yapının etrafındaki boş alanın bahçeye dönüştürülmesi projesi onaylandı.(51) 1933 tarihli bir tapu kaydından bahçenin arka kısmında binanın solunda kalan bir bölümünün istimlak edildiği anlaşılmaktadır.(52) Plana göre arsanın alanı 2.6oo’den 2.562 metrekareye düştü. Bahçede inşa edilen depolar ise 1996ya kadar varlığını korudu.(53)
Mersin Şubesi,1930.
SALT Araştırma,OBA,Gayrimekuller.
Ankara ve İzmir’de inşa edilen, Cumhuriyet’in sembolik yapılarından sayılabilecek yeni şube binaları, savaş yıllarında yananların yerlerine yapıldı. Ankara’nın başkent ilan edilişinin ardından kaynakların önemli bir kısmı kentin inşasına ve dönüşümüne ayrıldı. Yeni rejimin mimari üslup arayışları devam ederken, Ankara şekillenmeye başladı. Osmanlı Bankası, 1926’da Ulus’ta Bankalar Caddesi(54) (bugünkü Atatürk Bulvarı) ile İstanbul Caddesi’nin kesiştiği köşede yeni binasını inşa etmekteydi. Paris Komitesi’ne gönderilen bir mektupta, binanın yerinin önemi şöyle aktarılıyordu: “Milli Savunma Bakanlığı ve Posta Idaresi’nin karşısında, Ziraat Bankası’nın yanında, yani devlet kurumlarına yakın bir mesafede ve kentin yeni gelişen kısmında bulunuyordu.”(55) 1.000 metrekarelik arsa 25.000 liraya alınmıştı. Bankanın daha önce satın aldığı, Tren İstasyonu Caddesi’nde bulunan 720 metrekarelik arsa Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin arsasına eklenmek üzere metrekaresi 15 liradan istimlak edilmişti. Alınacak 10.800 lira toplam meblağdan düşülünce, yeni arsa için bankanın devlete 14.200 liralık ödeme yapması gerekiyordu.(56)
İstanbul yönetim kurulu tutanaklarından Ankara’daki yeni binanın inşasına ayrı bir önem verildiği anlaşılmaktaydı. Paris Komitesi, Alman müteahhit firmayla çalışmaya istekli değildi ve bir Fransız şirketi olan Régie Générale de Chemins de Fer & Travaux Publics’i [Demiryolları ve Kamu İşleri Genel Rejisi] öneriyordu.(57) Bankanın 1911’den beri danışman mimarı olan Giulio Mongeri(58) ise Nazım Bey’in temsilcisi olduğu Frankfurt merkezli Philipp Flolzmann şirketiyle çalışmakta ısrar ediyordu. Nazım Bey, Italyan Büyükelçiliği de dahil olmak üzere, Ankara’daki birçok projeyi(59) üstlenmişti. Mongeri, Ankara’da yaşamadığı için, inşaatta vasıflı işçi ve yeterli malzeme stoku bulunduran bir müteahhit firmayla çalışmak istiyordu.(60) Sonuçta Paris Komitesi, Nazım Bey’in firmanın aracılığını yapması koşuluyla, Mongeri’nin önerdiği Alman şirketiyle çalışmayı kabul etti.(61)
İnşaatın bütçesi 200.000 ila 220.000 arasında hesaplandı.(62) Bu rakama kasalar, elektrik ve ısı tesisatı ve banka kontuarı dahil değildi.(63) Mongeri’nin hesabına göre, ihtiyaçlar için tahmini 29.250 liralık bir ek meblağ ödenmesi gerekiyordu. Bu teklif, şube kasasının, yüksek rakamlar veren Chatvvood, Miners ve Fichet gibi İngiliz ve Fransız şirketler yerine daha düşük bir teklif veren Berlin merkezli C. Ade adlı Alman şirketinden satın alınmasını öngörüyordu.
Ankara’da inşa edilen üç katlı binanın ilk katı bankacılık işlemlerine ayrılmıştı. Aynı katta yer alan ve diplomatlar ve bakanların yanı sıra diğer devlet görevlileriyle irtibatta olacak müdürün odasına ayrı bir özen gösterilmişti. İkinci kat, müdür dairesi olarak tasarlanan bir çalışma odası, iki oda, bir hizmetli odası, banyo, salon ve resepsiyon verebilecek yemek odasından oluşuyordu.(64) Son kat ise yarı açık bir teras olarak tasarlanmıştı.(65) Kayıtlara geçmese de Ankara şubesi muhtemelen 1928 yılı başında yeni yerine taşındı.
KÜLLERİNDEN DOĞAN İZMİR’DE KONAK’TAKİ ŞUBE YAPISI
İzmir şubesinin yeni binası Ankara’dakiyle aynı dönemde inşa edilmişti. Limanda bulunan eski şube yapısı 15 Eylül 1922’de 3 milyon metrekarelik alanı yok eden yangında harap olmuştu. Cumhuriyet’in ilanının ardından İzmir Belediyesi René ve Raymond Danger kardeşlerin şehir planını Temmuz 1925’te (66) onaylayarak, hızla uygulamaya koydu.(67) Aynı sene, yangın mahallini boş arsa kabul ederek belediyenin istimlakine imkân veren yasa yürürlüğe koyuldu.(68)
Ankara Şubesi’nin iç mekânı, 1949.
SALT Araştırma,OBA,Gayrimenkuller
Banka öncelikle Banque Nationale de Grèce’in [Yunanistan Milli Bankası! binasını almaya çalıştı; ancak, yapının nüfus mübadelesi kapsamına girmesinden ve İzmir Belediyesi’ne devir olmasından ötürü bu alım sonuçlanmadı.(69) Muammer Uşakizade’ye(70) ait bir arsanın alınarak üzerine bina inşa etme süreci de belediyenin arsayı istimlak etmesinden dolayı gerçekleşemedi.(71) Birkaç ay sonra, İzmir Bulvar Şirketi metrekaresi 43,5 liradan 832,14 metrekarelik bir arsa teklifinde bulundu. Banka yönetimi pazarlık yaparak 48.000 liraya anlaştıkları bu arsanın alım onayını Paris Komitesi’nden istedi.(72) Arsanın Konak’ta yeni oluşturulan Cumhuriyet ve Fevzi Paşa caddelerinin kesiştiği noktada, gümrüğe, belediyeye ve diğer devlet kurumlarına yakın konumlandığı bilgisini ekledi. Aynı yazıda, bulunan yerin istenen 1.000- 1.200 metrekarelik arsadan daha küçük olmasına rağmen bankanın ihtiyaçları için yeterli olacağı da belirtildi.(73)
Paris Komitesi önerilen arsanın yerinin önceki binanın bulunduğu yer kadar iyi olmadığını ve limandaki arsaların da Banco di Roma, İş Bankası, Deutsche Bank, Banque française des Pays d’Orient ve Selanik Bankası gibi rakip bankalara ve başka özel şirketlere satılmasından hoşnut olmadığını belirtti.(74) İstanbul yönetimine, üzerine bina inşa edilecek bir arsa bulmakta yavaş davrandığı eleştirisini yapmasına rağmen Paris alımı onayladı; arsa 40.000 liraya satın alındı.
Ankara’da olduğu gibi Mongeri tarafından tasarlanan İzmir şube binasını müteahhit şirket Philipp Holzmann inşa etti. elli, Binanın mimari planları 31 mart 1926’da Paris Komitesi’ne sunuldu.(75) Bankanın Paris’teki mimarları Naville & Chauquet’in yaptığı incelemeden sonra hazırlanan raporda projenin uygulanmaya değer olduğu,ancak bir banka için daha sade bir cephenin yakışık alacağı belirtildi. Ayrıca,gişelerin bulunduğu avlunun iyi aydınlatılmadığı ve kat bağlantılarının karmaşık olduğu eklendi.(76) Paris Komitesi de raporla birlikte gönderdiği ön yazıda genellikle fuarlar için tasarlanan bu tür süslü bir bina istemediklerini ifade etti.(77) Birçok devlet kurumu binasının mimarı olan Mongeri, devletin milli bir mimarinin gelişimine, özellikle de cephelere önem verdiğini, projesinin de bu anlayışın yansıması olduğunu banka yönetimine iletti.(78) Genel Müdür Pierre de Pougnadoresse, yerel beğenilerin dikkate alınması gereğini vurgularken bankanın da görüşlerine önem verilerek cephelerin olabildiğince sadeleşmesi için mimarla görüşeceğini Paris’e yazdı.(79) Projeye onay vermek durumunda kalan Paris Komitesi zaman kısıtından ötürü iki ülkenin mimarlarının birlikte çalışamamalarından duydukları üzüntüyü dile getirmeden edememişti.(80)
İzmir Şubesi’nin iç mekânı. Fotoğraf:Hamza Rüstem.
SALT Araştırma,OBA,Gayrimenkuller
Genel Müdürlük, Paris Komitesi’ne gönderdikleri yazıda önermiş oldukları inşaat firmasıyla ilgili olarak da, Mehmed Galib ve İbrahim Galib’in temsilcisi olduğu Société International de Génie Civil’in —ya da önceki adıyla Simon Carvès’in şirketinin-verdiği 260.000 liralık teklifte eksikler olduğunu iletti. Dahası, Ankara’daki Ziraat Bankası’nı inşa eden bu şirketin işi, Mongeri’nin kendi şahsi deneyimine göre tatmin edici değildi. Mongeri, iyi organize olamadıklarını, deneyimsiz işçi kullandıklarını ve uygulamalarının çok kötü olduğunu bankaya ilettiğinden, İstanbul yönetimi teklif bedeli 287.000 lira ile daha yüksek kalsa da, Ankara’da olduğu gibi, Philipp Holzmann şirketiyle çalışma kararını aldı.(81) Paris Komitesi de onayını 30 Haziran 1926 tarihli bir telgrafla verdi.(82) Şubat 1927’de talep edilen değişikliklerle birlikte, (83) inşaat tahmin edilen 275 iş gününden daha uzun sürdüğünden,(84) banka kira kontratını üç ay daha uzatarak 1927 yılının sonuna kadar kirada kaldı.(85) Nihayet İzmir şubesi, Birinci Ulusal Mimarlık döneminin binalarından biri(86) olan bu yapıya 11 Şubat 1928’de taşındı.
AKTÖRLER, GÜÇ DENGELERİ,ŞUBE YAPILARI
Bu binaların yapım hikâyeleri, İstanbul, Paris ve Londra üçgenindeki, karar alma ve uygulama süreçleri ile güç dengelerini gözler önüne sermektedir. Ayrıca İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e geçiş döneminde, Londra ve Paris’te değişen dengelerle birlikte, karar alma süreçlerindeki farklılıklara, bir işveren olarak bankanın mimarla olan ilişkisine ve bu ilişkinin ürüne nasıl yansıdığına ışık tutmaktadır.
İzmir Şubesi, takribi 1928.
SALT Araştırma, OBA, Gayrimenkuller
Osmanlı Bankası, şube binalarının tasarımında dönemlerinin önde gelen mimarlarıyla çalıştı. Farklı dönemlerde bankanın danışman mimarları olan Alexandre Vallauri, Antoine Perpignani, Giulio Mongeri’nin projeleri uygulansa da, Eskişehir ve Mersin gibi az sayıda örnekte onların gözetiminde yerel mimar ve müteahhitle çalışma yoluna gidildi. Son onay her zaman için Paris ve Londra’dan gelse de, İmparatorluk döneminde, belki de iki karar mercii olmasından ötürü, mimari detaylar konusunda İstanbul’daki genel müdürlüğe belli bir özgürlük alanı tanınıyordu. Cumhuriyet döneminde ise Paris’teki yönetimin tüm detaylara müdahil olmak isteği açıkça görülüyordu. Bankanın yüzü olan bu binaların kendi görüşlerine göre inşa edilmesinde ve Paris’teki mimarlar ile İstanbul’daki mimar arasında yakın bir işbirliği kurmasında ısrarcı davranıyorlardı.(87) Bunun bir güvenlik meselesi olmasının yanı sıra, personel ve müşterilerin rahatları için de önemli olduğunu söylüyorlardı. Ancak, her seferinde gerek mimari projelerde gerekse yapım süreçlerinde müdahil olma çabaları sonuç vermedi ve ister istemez yerel kararlara onay vermek zorunda kaldılar. Osmanlı Bankası, her ne kadar 1996 yılına kadar yabancı bir yatırım olsa da, ülkenin gerçeklerini dikkate almak ve Mersin, Ankara ve İzmir şube yapılarında olduğu gibi yerel ihtiyaçlar, ulusal politikalar ve mimarın özgün üslubu ile şekillenen projeleri uygulamak durumunda kaldı.
Burada sözü edilen şubeler, dönemlerinin büyük yatırımlarıydı. Kentin belli başlı binaları arasında sayılıyorlar, kartpostallarda görselleştirilerek tanıtımları yapılıyor ve kent planlarında yerlerini alıyorlardı. Kentler büyüdükçe ve nüfusları arttıkça yeni şubeler açıldı; eski şubeler ise tek olma özelliğini kaybederek daha az dikkat çeker oldu. Banka, 1996’da Doğuş Grubu tarafından satın alındıktan sonra ise bazı şubelerin kullanım alanları değişikliğe uğradı; müdürlere ayrılan daireler ofis alanlarına dönüştürüldü. Günümüzde ise bu tarihi şube binaları kentin önemli sivil mimari örneklerini oluşturmakta, üzerinde yapılan araştırmalar halen sınırlı olsa da, koruma altına alınan yerel tarihi mirasın bir parçası olarak kabul edilmektedir.
DİPNOTLAR
1-SALT Araştırma, Osmanlı Bankası Arşivi (OBA), Londra, LA 24032, Bank-ı Osmani-i Şahane’nin İstanbul’daki binasının Alexandre Vallauri tarafından çizilen cephe ve kat planları ile Sir Edgar Vincent’ın Lander’e gönderdiği 7 Şubat 1890 tarihli mektup. Edhem Eldem, 135yıllık Bir Hazine. O&manlı Bankası Arşivinde Tarihten İzler (İstanbul: Osmanlı Bankası, 1997), s. 125.
2-Fransız mühendis R. Huber, sultana takdim edilmek üzere Haliç’in kuzey mahallelerinin haritasını 1887-1891 yıllarında hazırlar. İlk basımı 1892 tarihli olan bu harita 1895’de tekrar gözden geçirilerek basılır. Huber, Plan de Pera, Taxim, Pancaldi et Feriköy, plan dressé en 1887-91 et rectifié en grande partie en 1895, 49/HH.
3-Banka arşivinde korunan 1930 tarihli bir albümde şubenin halen aynı yerde olduğu görünüyor. SALT Araştırma, OBA, IMHAL002, Türkiye ve Yunanistan’da bulunan Osmanlı Bankası Şube Binalarının Fotoğrafları, 1930. 1950’lerde Saka Sokağı’mn köşesinde yer alan ve öncesinde Siniosoğlu diye bilinen İkizler apartmanı bankanın eline geçtiğinde Beyoğlu şubesini kendisine ait bir mülke taşıma kararı alındı. Apartmanın yeri için bkz. Suat Nirven, Beyoğlu, Meşrutiyet ve İstiklal Caddesi arası 1/500, Ekim 1950. Öncesi için Charles Goad, İstanbul’un Sigorta Planları, cilt 2, Pera- Galata, no. 37,1905.
4-Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA), Y.A.RES. 88-86, Bank-ı Osmanî uhdesinde bulunan emlâk hakkında yapılacak muameleye dair, 1315.R.17 (15 Eylül 1897), belge 2.
5-Mustafa Servet Akpolat, Fransız Kökenli Levanten Mimar, Alexandre Vallaury, yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Eylül 1991, s. 113-114.
6-BOA, Y.A.RES 88-86, Bank-ı Osmanî uhdesinde bulunan emlâk hakkında yapılacak muameleye dair, 1315.R.17 (15 Eylül 1897), belge 2.
7-SALT Araştırma, OBA, XKHYoo3 00003, Bank-ı Osmanî-i Şahane (Gayrimenkuller), belge 2E003, 2E004, 2E005.
8-SALT Araştırma, OBA, XKHYoo3 00003,Bank-ı Osmanî-i Şahane (Gayrimenkuller), belge 5.
9-SALT Araştırma, OBA, CDPVoi2, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05,10 Mayıs 1905 tarihli toplantı tutanağı, s. 513.
10-SALT Araştırma, OBA, CDPV012, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05, 3 Kasım 1904 tarihli toplantı tutanağı, s. 257.
11-SALT Araştırma, OBA, CDPV013, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1905-1907,10 Nisan 1907 tarihli toplantı tutanağı, s. 623. Mimar Vitalis’in öngördüğü bütçe 6.000 liraydı. SALT Araştırma, OBA, CDPV012, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05, 3 Kasım 1904 tarihli toplantı tutanağı, s. 257.
12-Garanti Bankası İnşaat Emlak Bölümünde bulunan Bahçekapı lönceki Yenicami] Şubesi dosyası.
13-Zeynep Uluadam, Garanti Bankası Eminönü şube Binası Restitüsyon Raporu, 2008, s. 1.
14-Selanik şubesi için SALT Araştırma, OBA, ECOBARCAS,”Yirminci Yüzyıl Başında Osmanlı Bankası Selanik Şubesi”.
15-Bu yazı, mimar Baruh tarafından tasarlanan ve Dervich Hadda tarafından 1906’da inşa edilen Beyrut şubesinin yapım hikayesini kapsamamaktadır. Bu şube binası I. Dünya Savaşı’ndan sonra Banque de Syrie et du Liban tarafından devralındı. Beyrut’taki iç savaşta ise yıkıldı.
16-SALT Araştırma, OBA,CDCPCA 008, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1904-05, 1627 no’lu 10 Mayıs 1905 tarihli yazı, s.617-18. 10 Mayıs 1905 tarihli yönetim kurulu toplantı tutanağında,arşınının fiyatı 1.500 lira olarak yazmaktadır. SALT Araştırma,OBA,CDPV 012, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05, 10 Mayıs 1905 tarihli toplantı tutanağı, s.511-12.
17-SALT Araştırma, OBA , CDPV 012, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05, 19 Mayıs 1905 tarihli toplantı tutanağı, s.524.
18-Harici Ekspertiz Raporu, 11 Kasım 1996. Garanti Bankası İnşaat Emlak Bölümü’nde bulunan Samsun Şubesi dosyası.
19-SALT Araştırma, OBA, CDPV 012, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05, 3 Haziran 1905 tarihli toplantı tutanağı,s.545.
20-Barouh&Amar, 1890 yangınından sonra Osmanlı Bankası Selanik şubesinin 1903’teki bombalama olaylarına kadar kullanacağı, Jake Abbot’un evini tekrar inşa eden mimarlardı.
21-SALT Araştırma, Yıllıklar, Annuaire Oriental, 1909, s.1049.
22-SALT Araştırma, IMDIV 017 02891, Bank-ı Osmani-i Şahane, Samsun.
23-Aynı Yerde.
24-SALT Araştırma,LA24035001, Bank-ı Osmani-i Şahane’nin Şube Listesi, 1914, s.5.
25-SALT Araştırma, OBA, CDPV 012, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1904-05, 6 Haziran 1904 tarihli toplantı tutanağı,s.5.
26-SALT Araştırma, OBA, CDPV 014, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1907-09, 6 Ağustos 1907 tarihli toplantı tutanağı, s.20.
27-SALT Araştırma, OBA, CDPV 014, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1907-09,14 Ağustos 1907 tarihli tutanağı,s.20.
28-SALT Araştırma, OBA, CDPV 013, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1905-1907,28 Mart 1907 tarihli toplantı tutanağı,s.106.
29-SALT Araştırma, OBA, CDPV 014,Yönetim Kurulu Tutanakları,1907-09, 5 Şubat 1908 tarihli toplantı tutanağı, s.291-292 ve 13 Şubat 1908 tarihli toplantı tutanağı,s.302.
30-SALT Araştırma, OBA, CDPV 014,Yönetim Kurulu Tutanakları, 1907-09, 3 Mart 1908 tarihli toplantı tutanağı, s.336.
31-Arap harfleriyle yazılan eski tapu senedinin yerine verilen yeni tapu senedi. Garanti Bankası İnşaat Emlak Bölümü’nde bulunan Eskişehir Şubesi dosyası.
32-SALT Araştırma, XKSE 006 05444, Perpignani Anroine’ın veraset dosyası.
33-Depolar 1 Temmuz 1993 tarihinde bir tekstil firması olan Sarar’a satılarak dükkana dönüştürüldü. Garanti Bankası İnşaat Emlak Bölümü’nün Eskişehir Şubesi dosyası, Yönetim Kurulu’nun 18 Mayıs 1993 tarihli yazısı.
34-SALT Araştırma,OBA, CDPV 015, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1909-10, 6 Aralık 1909 tarihli toplantı tutanağı, s.318.
35-SALT Araştırma,OBA, CDPV 015, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1909-10,18 Mart 1910 tarihli toplantı tutanağı,s.441.
36-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA 029,Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925,738 no’lu 8 Temmuz 1925 tarihli yazı ile ona iliştirilen Mersin şubesine gönderilen 8 Haziran,1925 tarihli yazı.
37-Tolga Ünlü, Tülin Selvi Ünlü, Form Railway Station to the Lighthouse, Mersin(Mersin Chamber of Commerce,2009), s.59.
38-Tolga Ünlü, Tülin Selvi Ünlü, Developing Commerce Changing City: Mersin 1850-1950 (Mersis Chamber of Commerce and Industry,2012), s.125.
39-Garanti Bankası İnşaat Emlak Bölümü’nde bulunan Mersin Şubesi dosyasından detay.
40-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP028, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925,1147 no’lu 10 Kasım 1925 tarihli yazı, s. 839.
41-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP031, ParisKomitesi; Gelen Evrak, 1926,159 no’lu, 12Mart 1926 tarihli yazı.
42-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 215 no’lu 13 Nisan 1926 tarihli yazı. Ayrıca bu yazıya iliştirilen 26 Nisan tarihli cevap.
43- SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 308 no’lu 26 Mayıs 1926 tarihli yazı ile ona iliştirilen 12Mayıs 1926 tarihli notlar.
44-John A. Rizzo, Annuaire Oriental, Oriental 71 Directory (İstanbul, 1927), s. 368.
45- Aynı yerde.
46- SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 390 no’lu 28 Haziran 1926 tarihli yazı.
47-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA030, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1926, 565 no’lu 16 Temmuz 1926 tarihli yazı.
48- SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 390 no’lu yazı ekindeki 24 Temmuz 1926 tarihli cevap ile Mongeri’nin 18 Temmuz 1926 tarihli yazısı.
49-SALT Araştırma, OBA, CDPV037, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1926, 15 Temmuz 1926 tarihli toplantı tutanağı, s. 654.
50- SALT Araştırma, OBA, CDPV039, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1927, 30 Haziran 1927 tarihli toplantı tutanağı, s. 396.
51-SALT Araştırma, OBA, CDPV039, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1927, 3 Kasım 1927 tarihli toplantı tutanağı, s. 920.
52- Garanti Bankası İnşaat Emlak Bölümü’nde bulunan Mersin Şubesi dosyası.
53-Aynı yerde.
54-Bankalar Caddesi, Ankara’yı kuzey-güney yönünde boydan boya geçen ve Jansen planının da ana aksını oluşturan Atatürk Bulvan’nın,Ulus Meydanı’ndan başlayıp Çankaya (güney) yönüne doğru uzanan ilk kısmına erken Cumhuriyet döneminde verilen isimdi. Üzerinde yer alan Kızılbey Camii ve Türbesi nedeniyle daha önceleri Kızılbey yolu denilen bu yol, Cumhuriyet döneminde birçok banka binasının inşa edilmesiyle Bankalar Caddesi diye adlandırılmaya başlandı. Elvan Altan Ergut, “Ankara ‘Bankalar Caddesi’ ve Ötesi”, Mimarlar Odan Ankara Şubesi, Bülten: Modernleşme Sürecinde Ankara ve Cumhuriyet Kentleri (Nisan-Mayıs 2005): 29.
55-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26, 20 no’ya ek, 8 Ocak 1926 tarihli yazı.
56-SALT Araştırma, OBA, CDPV036, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1926, 21 Ocak 1926 tarihli 82 toplantı tutanağı, s. 67-68.
57-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP031, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926,142 no’lu, 5 Mart 1926 tarihli yazı.
58-Uğur Tanyeli, Mimarlığın Aktörleri, Türkiye 83 1900-2000 (İstanbul: Garanti Galeri, 2007), s. 374. Özlem İnay Erten, Şişli’de Bir Konak ve Mimar Giulio Mongeri (İstanbul: Buzlu Art Project, 2016), s. 65.
59-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26,156 no’lu, 13 Şubat 1926 tarihli yazı.
60-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26, 263 no’lu,15 Mart 1926 tarihli yazı.
61- SALT Araştırma, OBA, CDCPCP031, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926,136 no’lu,2 Mart 1926 tarihli yazı.
62-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926,369 no’lu 18 Haziran 1926 tarihli yazı.
63- SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26, 519 no’lu,3 Haziran 1926 tarihli yazı.
64-Aynı yerde, s. 948.
65-Mehmet Sarıoğlu, “Bankalar Caddesinin Öyküsü”, Uzman Gözüyle Bankacılık, no 27,s. 54.
66-Cânâ Bilsel, “Bir Şehir Küllerinden Yeniden Doğuyor: Cumhuriyet Smyrna’sının Kuruluşu”,İzmir 1830-1930 Unutulmuş Bir Kent mi? Bir Osmanlı Limanından Hatıralar, der. Marie- Carmen Smyrnelis (İstanbul: İletişim, 2009),s. 243-245.
67-Uğur Tanyeli, “Modern İzmir’s Architectural Venture”, Three Age& ofı İzmir: Palimp&e&t oft Cultureâ (İstanbul: YKY, 2003), s. 334.
68-SALT Araştırma, OBA, CDPV034, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1925, 30 Mayıs 1925 tarihli toplantı tutanağı, s. 497.
69-SALT Araştırma, OBA, CDPV034, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1925,18 Haziran 1925 tarihli toplantı tutanağı, s. 568.
70-İzmir’in önde gelen isimlerinden Muammer Uşakizade, 1893-1897 yıllarında Osmanlı Bankası İzmir şubesinin Türkçe tercüme servisinde şef olarak çalışmıştır.
71-SALT Araştırma, OBA, CDPV034, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1925, 27 Haziran 1925 tarihli toplantı tutanağı, s. 596-97.
72-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26,1303 no’lu,24 Aralık 1925 tarihli yazı, s. 83-84.
73-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA028, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925, 916 no’lu 10 Eylül 1925 tarihli yazı.
74-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP031, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926,13 no’lu 8 Ocak 1926 tarihli yazı.
75-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26, 316 no’lu 31 Mart 1926 tarihli yazı, s. 619.
76-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 26 Nisan 1926 tarihli yazı ekinde gönderilen 21 Nisan 1926 tarihli rapor.
77-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 26 Nisan 1926 tarihli yazı.
78-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA029, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26, 520 no’lu3 Haziran 1926 tarihli yazı, s. 950.
79-Aynı yerde, s. 951.
80-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 8 Haziran 1926 tarihli yazı. Ayrıca bkz. Lorans Tanatar Baruh, “Arşivden çıktı: Osmanlı Bankası İzmir Şubesi binasının tasarım hikâyesi”, SALT.TXT, 24.10.2017. http-.//blog.saltonline. org/post/ı667436629i4/ar%C5%9Fivden- %C3%A7%C4%Bıkt%C4%Bı-osmanl%C4%Bı- bankas%C4%Bı-izmir Erişim tarihi: 12.11.2017.
81-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA031A, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1926-27,147 no’lu 12 Şubat 1927 tarihli yazı, s. 565. Sunulan teklif, elektrik ve kalorifer tesisatını, kasa ve gişeleri kapsamıyordu. Mongeri bu işlerin tahmini maliyetini 37.500 lira hesaplamıştı. SALT Araştırma, OBA, CDCPCA030, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1925-26, 629 no’lu 30 Haziran 1925.
82-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP033, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926,10 Temmuz 1926 tarihli yazı; SALT Araştırma, OBA, CDCPCA030, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1926, 703 no’lu 19 Temmuz 1926 tarihli yazı, s. 275-276.
83-Şube, hesap defterlerini koyabileceği ikinci bir kasa, tüm katlara çıkacak bir asansör, afyonu stoklamak için bir depo ile depoya giden yolun genişletilmesini ve tuvaletlerin girişten birinci kata alınmasını ister. SALT Araştırma, OBA, CDPV038, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1927, 27 no’lu, 9 Şubat 1927 tarihli toplantı tutanağı. SALT Araştırma, OBA, CDCPCA031A, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1926-27,147 no’lu 12 Şubat 1927 tarihli yazı.
Mal karşılığı avanslar Anadolu şubelerinin uzmanlık alanıydı. Tarım ürünleri Anadolu’da bu tür işlemlerin başlıca teminatını oluşturuyordu. Edhem Eldem, O&manlı Banka&ı Tarihi (İstanbul: Osmanlı Bankası, 2000), s. 275. Afyon yetiştirilmesi ise 1930’lu yıllara kadar serbestti.
84-SALT Araştırma, OBA, CDCPCA030, Paris Komitesi; Giden Evrak, 1926 629 no’lu 30 Haziran 1925 tarihli yazı.
85-SALT Araştırma, OBA, CDPV039, Yönetim Kurulu Tutanakları, 1927, 6 Aralık 1927 tarihli toplantı tutanağı, s. 999.
86-İnci Aslanoğlu, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı 1923-1938, 3. baskı (İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2010), s. 245-246.
87-SALT Araştırma, OBA, CDCPCP032, Paris Komitesi; Gelen Evrak, 1926, 215 no’lu 13Nisan 1926 tarihli yazı.
Kaynak : Toplumsal Tarih Dergisi 290 Şubat 2018 sayısı
tam bir serüven ve bilgi hazinesi.
Gülten Uluçınar | 17 Şubat 2018Araştırma Osmanlı’dan Cumhuriyete kurumsal firmaların bina serüvenlerinin önemli bir motifi.
Filiz Önal | 20 Şubat 2018Ne kadar önemli bir birikim. Osmanlı bankasının tarihi sanki sonraki dönem bankaların bina yapım tarihinin öncülü gibi.
Raif Akıncı | 26 Şubat 2018