Mekanları “dengelemek”, canlı, aktif bir kamusal mekanı teşvik etmek gibi yaya ihtiyaçları için gerekli düzenlemeyi tanımlamanın yanı sıra dağıtım, park, yerel erişim ve harekete uygun araçlar alanı da ayarlamak amacıyla kullanılan bir konsepttir.
Sokakları dengelemek hem bir tasarım, hem de işletme sorunudur, çünkü bir sokakta trafikten arınmış bir alışveriş alanı yaratma ya da kaldırımları genişletme gibi fiziksel değişiklikler yapmayı ve sokağı düzenleyen kuralları değiştirmeyi gerekli kılabilir. Sokakları iyileştirmeyi hedefleyen bu esnek yaklaşımın başarısını garantilemek için aktif ve günlük işletmeye ihtiyacı vardır.
Sokakların dengesini neden değiştirmeli?
Bir sokakta mekanın dengesini değiştirme yönünde karar verirken önemli olan bu sokağı yayaların ve araçların nasıl kullandıklarını, nerede ve neden sorunların ortaya çıktığını değerlendirmektir. Bundan sonra sokaktaki değişikliklerin, problemlerin oluşumuna göre tip, yer ve günün hangi saati için yapılacağına karar verilebilir. Ancak belirli bir sokak mekanında denge değişimine kalkışmadan önce bu tür bir değişimin neden gerekli olduğuna karar verilmelidir.
Yaya akışını iyileştirmek:
Belirli bir sokakta denge değişiminin temel nedenlerinden biri genellikle, yayaların kendi belirledikleri hızda ya da gruplar halinde rahatlıkla dolaşabilmelerini sağlamaktır. Ancak bu kaldırımın ne kadar geniş olacağını belirlemek o kadar da kolay bir konu değildir. Yaya kaldırımları hayali şeritlerle bölünmüştür: mağaza vitrinlerinin hemen önündeki 70–80 cm’lik alan, vitrinlerin izlenebilmesi için ayrılmaktadır; yol kenarında ise ağaçların, trafik işaretleri ve ışıklarının yer aldığı 50 cm kadar ikinci bir şerit ayrılır; bu ikisinin arasında da yürüme alanı yer alır. Bu alanın genellikle en az iki kişinin rahatlıkla yan yana geçebileceği, 2,5 metre kadar olması beklenir. Yürüme alanının maksimum genişliği konusunda bir kural olmasa da, çok geniş kaldırımlar da boş görüneceğinden tercih edilmez.
Yaya yürüme alanının yeterli olup olmadığını anlamak için günün belirli zamanlarında ve sokağın belirli noktalarında yaya sayımı yapılır. Bu sayımlara dayanarak bir kaldırımdaki kalabalığın düzeyini belirlemek mümkündür.
Yayaların konforu için mekanlar yaratmak:
Kentlerdeki kaldırımlar sadece gelip geçilecek değil aynı zamanda da insanların toplanıp konuşabilecekleri, arkadaşlarıyla buluşacakları, gezinebilecekleri ya da vitrinlere bakabilecekleri, hatta gelen geçeni izleyebilecekleri sosyal mekanlardır. Bir kaldırım yürümek için yeterli genişlikteyken aynı zamanda oturmak, otobüs duraklarını ve ağaçları yerleştirmek ve diğer gerekli eklentileri kurmak için yeterli olmayabilir. Öncelikle yürümek için ihtiyaç duyulan genişlik belirlendikten sonra nerede, nasıl eklemeler yapılabileceği ve bunun için ne kadar yere ihtiyaç duyulduğuna bakılmalıdır.
Karşıdan karşıya geçişi kolaylaştırmak:
Genellikle caddenin genişliği ve trafik ışıklarının süresi yayalara değil araçlara göre ayarlanmaktadır. Yaya geçidini düzenlemek için yapılabilecek başlıca iki tip değişiklik vardır. İlk olarak yaya geçitlerinin tasarımında değişiklikler yapılabilir. Genişletilebilir ya da yaya yollarına uydurulacak şekilde yeniden yerleştirilebilir. Diğer değişiklik ise trafik ışıklarının yayaların daha az bekleyeceği şekilde ayarlanması ya da geçiş süresinin uzatılması şeklinde gerçekleştirilebilir.
Sokağın Yeniden Düzenlenmesinin Mümkün Olup Olmadığı Nasıl Anlaşılır?
Bir sokakta yayalarla otomobillerin ihtiyaçlarını dengeleyebilmek için otomobillerin sokağı hareket etmek, park etmek ve taşımak gibi aktiviteler için nasıl kullandığını ve yayalar için yapılacak herhangi bir düzenlemenin bu aktiviteleri nasıl etkileyeceğini anlamak gereklidir. Buna göre yol üzerine park etmek, kısıtlı taşıma ya da belirli saatlerde trafiğe izin verme, otobüslere öncelik tanıma gibi işlemler ile araç trafiği düzenlenebilir. Bu düzenlemeler ayrıca araçların da lehinedir, daha iyi yönetim ile trafik sıkışıklığı azaltılabilir ve kent merkezleri daha erişilebilir, uygun ve eğlenceli hale gelebilir.
Araçların sokağı etkin kullanımının araştırılması:
Tıpkı yaya kullanımı gibi araç kullanımı da günden güne ve her saat değişiklik gösterir. Trafik mühendisleri genellikle gün içinde sayımlar yaparak otomobil sayısının sokağın kapasitesini aştığı zamanlar olup olmadığını anlamaya çalışırlar. Yaya kullanımı ile araç kullanımı karşılaştırılmak suretiyle mekanın adilane biçimde kullanılabilmesi sağlanabilmektedir. Otobüsler ve özel araçlardaki kişi sayılarının karşılaştırılması da ayrıca bir sokağın özel araca kapanması kararını belirleyebilmektedir. Tabi bu kararlar için de alternatif güzergahların potansiyellerinin de gözden geçirilmesi gerekir.
Sonuç
Sonuçta yapılacak tüm değişiklikler sokağın genişliği ve diğer fiziki koşullarla sınırlandırılır. Her ne kadar yayalar için daha fazla alan tercih edilse bile bazı yerlerde trafik tamamen yok edilmeden bunun gerçekleştirilmesi mümkün olmayabilir. Ancak esnek bir sokak yönetimi ile sokakların araçlardan arındırılması halinde dahi sokak canlılığını yitirmez. Böylelikle sokak mekanını dengelemek sokakları genişletmekten daha tercih edilebilir olur.
Yazı ve Görseller: Project for Public Space
Çeviri: Mimdap